Riskli bina, doğal bir afet neticesinde yıkılma veya ağır hasar alma ihtimali bulunan yapılar için kullanılan bir tanımlamadır. Kentsel dönüşümün ilk basamağı, uzman bir ekibin riskli yapı tespiti yapmasıdır. Binaların riskli yapı olarak kabul edilmesi için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yetkilendirilen kurum ve kuruluşlar tarafından incelenmiş olması gerekir. 6306 Sayılı Kanun Kapsamında Riskli Yapıların Tespiti için Yetki Verilen Kurum ve Kuruluşlar sayfasını ziyaret ederek riskli yapı tetkiki talebinde bulunulacak kuruluşlar hakkında bilgi alınabilir.

Bir yapının kentsel dönüşüm kapsamında yıkılıp devlet desteği ile yeniden inşa edilmesi için riskli yapı raporu bulunması gerekir. Yıkım kararı alınan gayrimenkullerin malikleri 18 ay boyunca kira desteği alabilirler. Kira yardım miktarı ise il bazında belirlenmektedir. Yaşadığınız ile göre gayrimenkul sahiplerine yapılan kira yardımı miktarını öğrenmek için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Finansal Destekler sayfasını ziyaret edebilirsiniz.

Kentsel dönüşüm kapsamında bazı bölgelerin yerleşime uygun olmadığı ve riskli alanlar olduğu belirlenmiştir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından belirlenen bu alanlara rezerv alan adı verilir. Zemin yapısı yerleşime müsait olmayan bu alanlar tahliye edilir ve buralardaki binalar yıkılır.

Öncelikle gayrimenkul sahiplerine binalarını yıktırmaları gerektiğine dair bir tebligatta bulunulur. 60 günden az olmaması gereken bu sürede binasını yıktırmayan gayrimenkul sahiplerine ek süre tanınır. Ek süre içerisinde de yıkım gerçekleştirilmezse yıkım görevi mahalli idarelere verilir. Yıkım masrafı ise gayrimenkul sahiplerinden talep edilir. 6306 sayılı Afet Riskli Yapıların Yenilenmesi Hakkında Kanun’un 4. maddesine göre binaları yıkılan gayrimenkul sahiplerine konut veya iş yeri tahsisi ya da kira yardımı yapılabilir.

Rezerv alanda bulunan binalar yıkılıp başka bir alanda bina yapılırken zemini sağlam olan bölgelerde yerinde dönüşüm yapılır. Riskli yapı olduğu belirlenen binalar yıkılır ve aynı sahada yeniden inşa edilir. Yerinde dönüşüm olarak adlandırılan bu durumda binalar yeni imar ve deprem mevzuatına göre inşa edilir.

6203 numaralı Kamulaştırma Kanunu’na göre kamu yararının gerektirdiği durumlarda devlet kurumları tarafından kişilerin gayrimenkullerine el konulabilir. Bu uygulamaya kamulaştırma denir. Kamulaştırma kararı sonrası gayrimenkul sahiplerine taşınmazın bedeli ödenir. Acele kamulaştırmada ise gayrimenkullere 7 gün içerisinde el konulabilmektedir.

Kentsel dönüşüm kapsamında bazı durumlarda acele kamulaştırma yapılabilmektedir. Bakanlar Kurulu kararı ile verilen acele kamulaştırma kararı, gayrimenkul sahiplerinin anlaşmazlık yaşadığı durumlarda verilebilmektedir. Örneğin yıkılan bir binanın yeniden inşası konusunda 2/3 oranında anlaşma sağlanamayıp yeniden inşa sürecinin sekteye uğradığı durumlarda acele kamulaştırma kararı alınabilmektedir. Acele kamulaştırma kararı sonrası, Kıymet Takdir Komisyonu tarafından gayrimenkulün bedeli belirlenerek maliklere ödenir.

Riskli olduğu tespit edilen binalar yıkılıp yeniden inşa edilebildiği gibi bina güçlendirme de yapılabilir. Bu uygulama sıkça tercih edilmemekle birlikte ilgili kanunda bina güçlendirme kavramı geçmektedir. Değişen imar planı ile birlikte yüksek katlı bir binanın daha az kata düşmesi durumunda gayrimenkul sahipleri bu yönteme başvurabilmektedir.

Kentsel dönüşümde uygulanabilecek bir diğer uygulama ise bina güçlendirmedir. Bir bina için riskli yapı raporu alındıktan sonra yeniden inşa edilmesi için 2/3 oranında çoğunluk aranır. Bina güçlendirme ise 4/5 oranındaki çoğunluk kararı ile gerçekleştirilebilir. Bu işlemi gerçekleştirmek için gayrimenkul sahipleri bina güçlendirme kredisi kullanabilmektedir. Azami 10 yıl vade ile verilen bina güçlendirme kredisinde devlet %4 oranında faiz indirimi desteğinde bulunur.

Riskli yapı olduğu tespit edilen binaların maliklerine tapu müdürlüğü tarafından tebligat gönderilir. Tebligatta şu bilgilendirmelerde bulunulur:

• İlgili yapının riskli yapı sınıfında olduğu ve bu bilginin tapuya şerh edildiği,
• 15 gün içerisinde gayrimenkul sahiplerinin rapora itiraz edebileceği
• İtiraz etmedikleri takdirde ise tebligatı takip eden 60 günden az olmamak üzere kendilerine tanınan sürede binanın yıktırılması gerektiği tebliğ edilir.

Gayrimenkul sahipleri tebligat tarihinden itibaren 15 gün içerisinde itiraz etme hakkına sahiptir. İlgili Çevre ve Şehircilik Müdürlüğüne dilekçe verilerek riskli yapı itirazı yapılır. Riskli yapı itirazı için gereken belgeler şunlardır:

• Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne verilecek dilekçe
• Riskli gayrimenkulün sahibi olduğunu gösteren tapu fotokopisi
• İtiraz eden gayrimenkul sahibinin nüfus cüzdanı fotokopisi
• Tapu müdürlüğü tarafından gönderilen tebligat

Üniversitelerden dört, Çevre ve Şehircilik Bakanlık Teşkilatından üç kişi itirazları inceler. İncelemeler sonucu itiraz kabul edilirse tapu müdürlüğüne bildirimde bulunulur. İtiraz kabul edilmediği takdirde ise riskli yapılar için yıkım kararı verilir.

Riskli olduğu tespit edilen bina için gayrimenkul sahiplerine 60 gün süre tanınır. 60 gün sonunda binayı yıktırmaları gerektiği tebliğ edilir. Bina bu süre içerisinde yıkılmazsa 30 günden az olmak üzere ek süre tanınır. Bu ek sürenin sonunda bina Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yıkılır.

Yıkımdan sonra kat malikleri tarafından tekrar bina yaptırılabileceği gibi arazi olarak da bırakılabilir. Yeniden bina yapılması ya da arazi olarak bırakılmasına karar verilebilmesi için 3’te 2 çoğunluğun sağlanması gerekir.

Kentsel dönüşüm kira yardımını almak için gereken belgeler, başvuran kişinin gayrimenkul sahibi ya da kiracı olmasına göre değişmektedir. Kiracıların ibraz etmesi gereken belgeler de konut ya da iş yeri kiracısı olma durumuna göre farklılık göstermektedir. Gayrimenkul sahibinin kentsel dönüşüm kira yardımı alması için gerekli evraklar şunlardır:

• Başvurunun yapılacağı Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Hizmetleri Müdürlüğü’nden alınacak başvuru formu
• Nüfus cüzdanı aslı ve fotokopisi
• Gayrimenkulün bağımsız bölümünü gösterir tapu senedinin aslı ve fotokopisi
• Nüfus müdürlüğünden alınacak ıslak imzalı nüfus kayıt örneğinin aslı
• IBAN numarasının yer aldığı hesap cüzdanı fotokopisi (T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İstanbul Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Hizmetleri Müdürlüğü, banka hesabının kamu bankalarına ait vadesiz hesap olmasını ve mümkünse Ziraat Bankası ya da Halkbankası olması gerektiğini belirtmektedir.)

Konut çok hisseli ise kira yardımı almak isteyen malike ait bölümün son 3 aya ait doğal gaz, elektrik ya da su faturalarından birinin aslı ibraz edilmelidir. Fatura gösterilemediği takdirde kira yardımı alınacak bölümün kime ait olduğunu gösteren emlak vergi beyannamesi alınmalıdır. İlgili belediyeden alınabilecek bu belgenin yetkili amir tarafından imzalanmış ve mühürlü olması gerekmektedir. Kira yardımı almak isteyen gayrimenkul sahibinin bir temsilci ile başvurması durumunda şu belgeleri de teslim etmesi gerekir:

• Vekaletname aslı ve fotokopisi
• Vekilin nüfus cüzdanının aslı ve fotokopisi

Vekaletname ile yapılacak kira yardımı başvurusunda vekaletnamede “6306 sayılı Kanun kapsamında yapılacak kira yardımı başvurusu için yetki verilmesi” ibaresinin yer alması gerekmektedir.

Kentsel dönüşüm alanındaki konutlarda kiracı olarak yaşayan kişiler de kentsel dönüşüm kira yardımından faydalanabilmektedir. Kiracılara 2 aylık kira bedeli yardımı yapılmaktadır. Yapılacak yardımın bedeli ise konutun bulunduğu şehrin kira ortalamaları göz önünde bulundurularak hesaplanmaktadır. Kiracıların kentsel dönüşüm kira desteğinden faydalanması için teslim etmeleri gereken belgeler ise şunlardır:

• Başvurunun yapılacağı Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Hizmetleri Müdürlüğü’nden alınacak başvuru formu
• Nüfus cüzdanı aslı ve fotokopisi
• Nüfus müdürlüğünden alınacak ıslak imzalı nüfus kayıt örneğinin aslı ya da son 3 aya ait kiracının adına kayıtlı su, elektrik ya da doğal gaz faturasının aslı
• Gayrimenkulün riskli olduğunu belirten raporun fotokopisi
• IBAN numarasının yer aldığı hesap cüzdanı fotokopisi (T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İstanbul Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü, banka hesabının kamu bankalarına ait vadesiz hesap olmasını ve mümkünse Ziraat Bankası ya da Halkbankası olması gerektiğini belirtmektedir.)

İşyeri kiracılarının da konut kiracıları gibi 2 aylık kentsel dönüşüm kira yardımı almaya hakları vardır. Kira yardımı başvurusunda bulunmak için şu belgeleri ibraz etmeleri gerekmektedir:

• Başvurunun yapılacağı Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Hizmetleri Müdürlüğü’nden alınacak başvuru formu
• Nüfus cüzdanı aslı ve fotokopisi
• İş yerinin bulunduğu riskli binaya ait vergi levhası
• Yeni taşınılacak iş yeri adresine ait vergi levhası
• Gayrimenkulün riskli olduğunu belirten raporun fotokopisi
• IBAN numarasının yer aldığı hesap cüzdanı fotokopisi (T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İstanbul Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü, banka hesabının kamu bankalarına ait vadesiz hesap olmasını ve mümkünse Ziraat Bankası ya da Halkbankası olması gerektiğini belirtmektedir.)

Kentsel dönüşüm alanı içerisinde konutu ya da iş yeri olan kişilerin bina tahliye tarihinden itibaren 1 yıl veya yapının yıkıldığı tarihten itibaren 3 ay içerisinde kira yardımı için başvurmaları gerekmektedir.